Hugleiðing Helga Ágústssonar, fyrrverandi sendiherra og ráðuneytisstjóra á Nýjarsdegi í Kópavogskirkju

Hugleiðing

 

Góðir kirkjugestir – Gleðilegt ár

 

Við sem erum hérsamankomin lifum í dag enn einn nýársdag. Dag sem í huga okkarer dagur upphafs og birtu,dagur ókomins tíma,dagur samveru með vinum og fjölskyldu og dagur ráðagerða og nýs lífs. Þess ertil að mynda getið í fréttum dagsins ef börn hafa fæðst á nýársnótt. Foreldrarnir fagna fæðingu þeirra og spyrja sig hvernig þau geti gefið nýfæddu barni sínu gott líf.  Og við spyrjum okkur vonandi flest hvernig getum við breytt lífi okkar til hins betra? Hvað er framundan í lífi okkar, hvers óskum við okkur sjálf eða þjóðfélags okkar og jafnvel hins flókna umheims? Hvað ber nýtt ár í skauti sér?Hvað boðar nýárs blessuð sól?

En nýársdagur er líka dagur upprifjunar, við lítum tilbaka, hugsumsem oftar á þessum árstíma til látinna ástvina, söknum þeirra og minnumst með komu að leiðum þeirra. Við hugsum líka um hvað við hefðum getað gert betur á liðnu áriog við ákveðum að bæta okkuralmennt með ýmsum hætti, s.s. að hafa samband við vini og ættingja sem við höfum ekki séð lengi og að sjálfsögðu lofa sum okkar sér að leggja nú af nokkur kíló. Við ætlum almennt sagt að ná tilteknum markmiðum sem hafa verið okkur hugleikin. En við skulum vera minnug þess og jafnvel skrifa það niður hjá okkur,til að minna okkur á, eftir því sem dagarnir líða,að góð hugsun eða hugmynd er andvanda fædd án framkvæmdar.

Nýársdagur er helgidagur og kirkjur landsins fyllast af fólki til guðsþjónustu og að vanda heldur forseti Íslands á nýársdegimóttökur fyrir margvíslegt forystufólk kkar sem starfað hefur í þágu lands og þjóðar.

 

Áhrif kristinnar kirkju hafa ávallt verið mikil á íslenskt þjóðfélag. Siðfræði og gildi kristindómsins á Íslandi hafa í aldanna rás mótað fólk og leiðbeint í baráttunni fyrir lífinu í óblíðri náttúru. Við státum í dag af velferðarþjóðfélagi sem á fáa sína líka í veröldinni. En við vitum samt að í því leynast margir brestir sem við verðum að laga.

Við munum í ár minnast aldarafmælis fullveldis okkar sem við öðluðumst 1918 og við minntumst 500 ára afmælis siðbótar á Íslandi á liðnu ári. Þá voru jafnframt 960 ár liðin frá stofnun fyrsta biskupsstólsins á Íslandi er Ísleifur Gissurarson fyrstur lærður íslenskra manna var skipaður biskup og hóf kennslu í Skálholti. Skólahald var í Skálholti til ársins 1785. Skálholtsskóli og arftakar hans, þ.e. Hólavallaskóli, Bessastaðaskóli, Lærði skólinn og Menntaskólinn í Reykjavík hafa lagtgrundvöll að menntun þjóðarinnar, kristinni menntun, rækt íslenskrar tunguog framförum í þjóðfélagi okkar í gegnum aldir. Í dag þökkum við fyrir hversu vel hefur tekist til að skapa það velferðarþjóðfélag sem við búum við í dag. En heimsins yndi er stutt og valt og það ríður á að búa okkur vel undir framtíðina þar sem menntun okkar, góð eða slæm, mun skera úr um efnahagslega og menningarlega stöðu okkar.

Við spyrjum okkur því í dagspurningarinnarHvert fer þú?Quo Vadis? Þessi vel þekkta spurning er sett fram í 16. kafla Jóhannesarguðspjalls. Hún er sígild og á ætíð erindi við okkur. Þegar við íhugum þessa spurningu í byrjun nýs árs skulum við vera þakklát fyrir þá siðbót semtelja má að hafi orðið með okkur á haustdögum skömmu fyrir kosningar er kenna mátti meiri samkenndar meðal stjórnmálamanna okkar en í nokkurn tíma sem ég man eftir. Siðbót sem gefur okkur von um betri tíma. Vilja til að leggja af gamla ósiði og taka höndum saman um að gera sameiginlegt átak í ýmsum velferðarmálum okkar. Hætta argaþrasi og sundurgerð. Vinna saman innan stjórnar sem utan við að leysa sem flest viðfangsefni okkar. Við vonum og biðjum í dag að vel megi takast.

Geysilegar breytingar hafa átt sér stað  í heiminum á undanförnum árum og sér ekki fyrir endann á þeirri tæknibyltinu sem við nú lifum.

Hugvitið er drifkraftur efnahagsframfara til framtíðar og tæknibyltingin sem nú á sér stað í heiminum leggur okkur ekki síst á herðar að mennta börnin okkar vel. Kennsla í kristinfræði á ekki að vera undanskilin í þeirri menntun.Þegar við nú hyggjumst bæta innviði íslensks þjóðfélags skulum við minnast ljóðs Einars Benediktssonar:

 

Það fagra sem var, skal ei lastað og lýtt,

en lyft upp í framför, hafið og prýtt.

Að fortíð skal hyggja, ef frumlegt skal byggja

án fræðslu þess liðna sést ei hvað er nýtt.

 

Þá er einnig hollt að minnast orða umbótamannsins Baldvins Einarssonar: “Það eru ekki landkostir og blíðviðri og gull og silfur og eðalsteinar, sem gera þjóðirnar farsælar og voldugar og ríkar, heldur það hugarfar eða sá andi sem býr með þjóðinni”. Hann vann þjóð sinni af heilum hug og skildi að “allt hugvit og þekking hjaðnar sem blekking sé hjartað ei með sem undir slær”. Guð gefi að okkur Íslendingum farnist nú að mæta áskorunum okkar af einlægum vilja og heilum hug og efla samkennd okkar.

Að hjartað sé með sem undir slær. Þessi orð leiða hugann að kvöldspjalli í útvarpi sem ég átti eitt sinn við Jónas Jónasson. Hann spurði mig m.a. hvað ég teldi mest hafa mótað mig og lífsskoðanir mínar. Ég svaraði, að uppeldi fósturforeldra minna, þátttaka mín í barnastarfi kirkjunnar og KFUM og kristinfræðsla í barna- og unglingaskóla hefði líklega ráðið mestu þar um. Svar mitt leiddi síðan til umræðu um kennslu í kristinfræði í skólum, þar sem ég leyfði mér að segja að ég teldi að þessari kennslu hefði mjög hrakað á Íslandi síðan ég gekk í skóla. Stefna, sem ég vildi kalla rekaldsstefnu virtist nú ríkja. Nútímakennslufræði byði, að börnin mættu sjálf velja hvort þau fengju kennslu í kristinfræði eða ekki og tregðu gætti hjá mörgum kennurum til að kenna kristinfræði, siðfræði væri ákjósanlegra kennsluefni að þeirra mati og prestar hinir gömlu lærifeður Íslendinga í gegnum aldir væru ekki auðfúsugestir til slíkrar kennslu í skólum lengur. Ég spurði hvernig börn viljum við skila samfélagi okkar og færði síðan rök fyrir því að þótt börnin lærðu ekki nema boðorðin tíu, sem væru til þess fallin að breyta hugsun og athöfn, væri siðferði kristninnar, boðskapur sem kæmi þeim að góðu í lífinu, tryggðu þau eða fjarlægðu frá syndum og ég spurði hvernig fólk ætlum við að ala upp í framtíðinni án þekkingar á a. m. k. boðorðunum. Ef svo væri ekki byði það upp á andlega fátækt.Ég held því miður að það hafi ekki orðið mikil breyting á þessu.  Menntun barna er margslungið viðfangsefni og fáskipti okkar um kristilega uppfræðslu  barna okkar um inntak kristninnar ersannarlega þungur dómur. Ég vil taka það fram að barnastarf kirkjunnar er frábær stuðningur við barnauppeldi heimilanna þar sem börnum er kennt að elska Guð og biðja. Rökin fyrir því að minnka kristinfræði- kennslu í skólum munu vera að okkur beri að taka tillit til annarra trúarskoðana í fjölmenningarþjóðfélagi okkar. Hvorttveggja getur þó átt samleið og virðing fyrir trú annarra þarf ekki að þýða að við leggjum okkar trúaruppfræðslu í skólum til hliðar og kennsla í kristinfræði þýðir ekki að verið sé að ófrægja aðrar trúarskoðanir eða að leggja til atlögu við þær.Á þeim umbrotatímum sem við lifum þurfum við að hafa vilja til að þroska gildi kristindómsins og þar með andlega og veraldlega velferð barna okkar, skapa þeim heilbrigð lífsviðhorf. Við getum notið efnahagslegrar velferðar utan sem innan veggja efnahagsbandalaga, en við vinnum svo afar lítið ef andleg velferð okkar sjálfra og barna okkar fylgist ekki að.

Áramótaheit mitt sem ég vann í fyrra er stutt og einfalt og fjallar um kærleikann. Ég sat í biðstofu heilsugæslustöðvar skömmu fyrir jólin 2015og á meðan ég beið þess að fá inflúensusprautu  las ég í lítilli ljóðabók eftir Sigurbjörn Þorkelsson. Ég hafði engin skriffæri við hendina og lagði eitt ljóða hans á minnið. Ég vona að ég fari rétt með það:

Elskaðu á meðan þú lifir,

elskaðu fólkið þitt á meðan það lifir.

Þegar fólkið þitt er dáið er of seint að sýna því

umhyggju, virðingu og ást svo það geti notið þess.

 

Þetta er ekki torskilið. Vandinn er hinsvegar að temja sér daglega kærleika og umhyggju fyrir öðrum, að hjartað sé með sem undir slær. Við þekkjum öll umfjöllun Korintubréfsins um kærleikann, óðinn til kærleikans. Tileinkun okkar við kærleikann er mikilvæg og í því sambandi  vil ég vitna til orða Helen Keller sem þrátt fyrir að vera bæði blind og heyrnarlaus vann sér heimsathygli fyrir störf sín:

Tilvitnun:

“Hvenær mun okkur endanlega skiljast að við erum öll skyld hvert öðru, að við eru öll sömu eindar? Þar tilandi kærleikans til náungans, án tillits til kynþáttar, litar eða trúar gagntekur  veröldina, gefur lífi okkar og athöfnum gildi og við myndum bræðralag, þar til hin mikla mergð fólks fyllist ábyrgðartilfinningu hvers til annars, mun félagslegu réttlæti aldrei verða náð”. Tilvitnun lýkur.

Og ég vil færa hér fram aðra tilvitnun um kærleikann. Hún er eftir kanadíska indíánahöfðingjann Dan George sem lést 1981. Hún er svona:

“Kærleikur er eitthvað sem þú og ég verðum að eiga. Við verðum að eiga hann vegna þess að andi vor nærist á honum. Við verðum að eiga hann vegna þess að án hans verðum við máttlítil og veikburða. Sjálfstraust okkar þverr án kærleika. Djörfung okkar hverfur. Við getum ekki horft í trúfesti til heimsins. Við hverfum inn á við og förum að nærast á eigin eðlisþáttum, og smám saman eyðum við honum sjálf. Full kærleika erum við skapandi. Full kærleika höldum við óþreytandi áfram. Full kærleika og eingöngu í krafti hans getum við fórnað okkur fyrir aðra”. Tilvitnun lýkur.

 

Já, spurningin “Hvert fer þú?” á ætíð erindi við okkur. Skilningur okkar á spurningunni getur verið margþættur og þarafleiðandi einnig svarið. Framtíð mannkynsins er komin undir því að við finnum rétt svör við fjölmörgum spurningum, að við grundum rétt viðbrögð og framkvæmdir.Stórátaks er þörf í umgengni okkar við Móður Jörð fyrir framtíðarkynslóðir en spurningin horfireinnig til okkar sem einstaklinga og til okkar Íslendinga sem þjóðar. Við viljum öll lifa hamingjusömu lífi og tryggja afkomendum okkar þess sama. Tryggja góð lífsskilyrði á Íslandi um leið og við stuðlum að lausnum á hinum fjölmörgu vandamálum sem jarðarbúar horfast í augu við. Við lifum góðæri á Íslandi og nýverið hafa birst tölur sem spá um góðan hagvöxt á þessu ári. Hvernig viljum við nesta okkur til þess ferðalags sem líf okkar er? Hvaða gildi viljum við tileinka okkur umfram þau sem við eigum í kristilegu hugarfari – boðorðunum.  Að vera sjálfum okkur trú er sjálfgefið – að aga okkur sjálf og gera alltaf okkar besta – ávinna okkur rétt til sjálfsvirðingar – beita skapandi hugsun – vera alltaf tilbúin til að læra – víkka sjóndeildarhringinn – og gleyma sjálfshyggju okkar á stundum og hugsa um velferð annarra. Við búum vel að menntun okkar og félagslegri þjónustu, en á þessum sviðum verðum við samt að gera betur – miklu betur. Hyrningarsteinn íslensks þjóðfélags í hraðvaxandi samkeppni alþjóðasamvinnu og samkeppni liggur í menntun. Við höfum reyndar staðið okkur vel. Háskóli Íslands er í fremstu röð. Hann er í 201 – 250 sæti á styrkleikalista THE af 17 þúsund háskólum í heiminum og vinnur að yfir 300 samstarfsverkefnum á ári, svo sem á sviði sjávarútvegs, landbúnaðar, orkumála og ferðaþjónustu. Hann skorar næsthæst á Norðulöndum mælt í tilvitnunum í alþjóðlega viðurkenndum tímaritum þrátt fyrir að heildartekjur hans, þ.e. fjárveitingar og sértekjur séu á hvern nemanda mun lægri en í öðrum norrænum ríkjum. En við þurfum að gera enn betur í að auka skilning okkar á mikilvægi þess að rækta þau frækorn sem við eigum til að viðhalda fyrirmyndarsamfélagi og velferðarríki á Íslandi. Af nógu er að taka hvert sem við lítum. Við getum t.d. ekki sætt okkur við að fimmtungur þeirra sem bíða nánast  á göngum Landspítalans eftir dvalarrými, deyi áður en þeir komast inn á viðeigandi stofnun.

Finnum þann kærleika í okkur að vinna að því að byggja hér enn betra velferðarsamfélag í anda kærleika, vináttu og jöfnuðar.

Sálmurinn “Hvað boðar nýárs blessuð sól” er afar falleg trúarjátning sem vekur okkur til umhugsunar um líf okkar og tilveru. Við skulum svara spurningunni með því að staðfesta um þessi áramót að halda áfram lífi okkar í anda trúarjátningar okkar og vinna þess heit að lifa til framtíðar í anda fagnaðarerindis Jesú um trú, von og kærleika.

Gleðilegt ár

Helgi Ágústsson, fv. sendiherra og ráðuneytisstjóri

Flutt í Kópavogskirkju við guðsþjónustu kl. 14:00 á Nýársdag 2018

Prestur: Sr. Sigurður Arnarsson.